HEIMAT SCHLESIEN Schlesische Nachrichten 22/96


Śląsk - kraj i ludzie
Przed Pierwszą Wojną Światową Śląsk obejmował 40319 km2 i był przez to nie tylko największą prowincją pruską, lecz przewyższał również pod względem wielkości wszystkie niepruskie państwa Rzeszy Niemieckiej z wyjątkiem Królestwa Bawarii.
Jego ludność liczyła w końcu 1905 r. 4,9 miliona mieszkańców.
Po Pierwszej Wojnie Światowej utracone zostały:
3733 km2 z 919 000 mieszkańców na rzecz Polski
316 km2 z 48 000 mieszkańców na rzecz Czechosłowacji.
Śląsk (tzn. czasowo oddzielone od siebie prowincje Dolnego i Górnego Śląska) obejmował wskutek tych zmian około 36300 km2, był więc ciągle jeszcze większy niż Niderlandy bądź Belgia i Luxemburg razem wzięte albo też dzisiejszy Kraj Federalny Badenia-Witembergia. W 1939 mieszkało na tym obszarze 4,6 miliona ludzi.

Z historii Śląska
Nazwa „Śląsk” (Schlesien) pochodzi od wandalskiego plemienia Silingów (Silinger), które włada tym krajem przez 500 lat na przełomie naszej ery. Po tym, jak ok. roku 400 n.e. duża część Wandali opuściła Śląsk, napływają tu z końcem VI stulecia z południa i ze wschodu Słowianie.
W IX w. Śląsk dostaje się pod panowania czeskie: Wratysław I buduje Wrocław (Wratislawia). W X w. Mieszko I kładzie podwaliny państwa polskiego. Pod koniec tego stulecia Śląsk zostaje zdobyty przez Mieszka i Bolesława Chrobrego. Około roku 1000 zostają założone Biskupstwo Wrocławskie. W roku 1146 uznaje Władysław II (którego żona Agnes pochodziła z Babenbergu) niemieckie zwierzchnictwo lenne. W 1163 r. dwaj synowie wypędzonego Władysława przejmują jako książęta Dolny i Górny Śląsk. Wraz z nimi, których 17 lat życia upłynęło w Niemczech, rozpoczyna się niemiecka historia Śląska. Na okres od ok. 1200 r. do 1350 r. przypada niemieckie osadnictwo; 160 miast i ok. 1500 wsi zostaje założonych na prawie niemieckim; powstają duże klasztory. Za czasów Henryka I, którego kanonizowana w roku 1267 żona Jadwiga stała się patronką Śląska, dokonuje się zerwanie związków z państwem polskim i samodzielność Śląska zostaje wzmocniona.
Podczas najazdu Mongołów w roku 1241, ich przeważającej sile stawia czoła w bitwie pod Legnicą Henryk II Pobożny z wojskiem złożonym z rycerstwa, mieszczan i chłopów. W walce tej Henryk II ginie. W czasie późniejszym, wskutek podziałów spadkowych rośnie liczba księstw śląskich do 18.
W roku 1327 książę wrocławski Henryk IV oraz książęta górnośląscy uznają Króla Czech Jana Luksemburczyka jako swego zwierzchnika lennego. Większość innych książąt śląskich idzie wkrótce w ich ślady. W roku 1335 król polski Kazimierz III zrzeka się w Układzie Treńczyńskim Śląska „po wieczne czasy”. Tym samym zostaje określona śląska granica z Polską, która przetrwała do naszych czasów jako jedna z najstarszych granic w Europie.
Za czasów Karola IV, który jest czeskim królem i niemieckim cesarzem, rośnie znaczenie miast śląskich, szczególnie Wrocławia, w którym powstają wtedy wielkie gotyckie kościoły. Po okresie udręki związanej z wojnami husyckimi (1420 - 1434) w 1469 r. królem Czech i panem Śląska zostaje Mateusz Korvinus z Węgier.
W 1526 r. dostają się Śląsk i Czechy pod panowanie Habsburgów. Dotychczasowe wpływy Pragi ustępują na Śląsku wpływom Wiednia. Jak znaczna jest jednak niezależność tego kraju, widać w bez przeszkód szerzącej się Reformacji, bez wstrząsów i bez obrazoburstwa. Głębokie rany zadaje Śląskowi Wojna Trzydziestoletnia, choć omija ona np. Wrocław. Po zakończeniu wojny nasila się na Śląsku kontrreformacja, na co wskazuje niewielka liczba trzech dozwolonych ewangelickich „kościołów pokoju” w Głogowie (Glogau), Jaworze (Jauer) i Świdnicy (Schweidniz), do których dopiero w 1707 r. - wskutek umowy króla szwedzkiego Karola XII zawartej z Cesarzem w Altranstadt - dołącza sześć „kościołów łaski” w Żaganiu (Sagan), Kożuchowie (Freystadt), Jeleniej Górze (Hirschberg), Kamiennej Górze (Landeshut), Miliczu (Militsch) i Cieszynie (Teschen). W czasach austriackich powstają najbardziej znaczące budowle barokowe kraju.

Pruski Śląsk
W roku 1740 król pruski Friedrich II podnosi, w oparciu o umowę sukcesyjna z 1537 r., roszczenie do Śląska, zdobywa go i zabezpiecza jego posiadanie w trzech wojnach z lat 1740 - 1742, 1744 - 1745 i 1756 -1763. Następne dziesięciolecia poświęcone są usuwaniu szkód spowodowanych Wojną Siedmioletnią. Szczególnie popierany jest w tym czasie rozwój górnictwa i tkactwo.
W roku 1813 staje się Wrocław centrum powstania przeciwko Napoleonowi. Po powiększeniu prowincji - wskutek postanowień Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r. - o część Łużyc, otrzymuje Śląsk swój ostateczny kształt w formie liścia dębowego.
Walki Pierwszej Wojny Światowej omijają Śląsk. Jednak układ Wersalski okalecza kraj; przyznaje on bez głosowania ziemię hulczyńską nowo powstałej Czechosłowacji i przygraniczne obszary Dolnego Śląska państwu polskiemu, podczas gdy o tych częściach Górnego Śląska, gdzie obok niemieckiego mówi się też po polsku, ma zdecydować plebiscyt. Mimo dwóch polskich powstań, głosowanie z 20 marca 1921 przynosi 60% głosów dla Niemiec. Niektóre powiaty Górnego Śląska nie zostały przezornie włączone do obszaru plebiscytowego; mogłyby one znacznie przesunąć wyniki głosowania na korzyść Niemiec. Mimo tej jednoznacznej decyzji ludności, mocarstwa zwycięskie dokonują podziału obszaru plebiscytowego i oddają cenną część obszaru górniczego i przemysłowego Polsce.

Śląsk dzisiaj
Poczdam 1945
Dla Mocarstw Zwycięskich z Drugiej Wojny Światowej - Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Wielkiej Brytanii, Francji i Związku Radzieckiego - podstawą ich „konceptu niemieckiego” był obszar Rzeszy Niemieckiej w granicach z 31 grudnia 1937 r. Była to Rzesza Niemiecka Republiki Weimarskiej po wersalskim dyktacie pokojowym i przed polityką aneksji i wojny Adolfa Hitlera. W Oświadczeniu Berlińskim z 5 czerwca 1945 znalazły się słowa, że „przejęcie przez Mocarstwa Zwycięskie kompetencji władzy rządzącej nie powoduje aneksji Niemiec”.
Zgodnie z art. IX protokołu z 2 sierpnia 1945 r. Mocarstwa Zwycięskie postanowiły na Konferencji Poczdamskiej (w której Francja nie wzięła udziału), że ostateczne określenie zachodniej granicy Polski powinno zostać odłożone do konferencji pokojowej. Głowy trzech rządów są zgodne co do tego, że do chwili ostatecznego określenia zachodniej granicy Polski, administracji państwa Polskiego podlegają - i w tym sensie nie powinny być traktowane jako część sowieckiej strefy okupacyjnej Niemiec - obszary wcześniej niemieckie położona na wschód od linii, która przebiega od Bałtyku - miejsca położonego bezpośrednio na zachód od Świnoujścia (Swinemunde) - wzdłuż Odry do punktu, w którym łączy się z nią zachodnia Nysa i dalej wzdłuż zachodniej Nysy aż do granicy czechosłowackiej, łącznie z częścią Prus Wschodnich, których pozostała część oddana zostaje administracji Związku Radzieckiego oraz łącznie z obszarem byłego Wolnego Miasta Gdańska.”
Art. XII Protokołu Poczdamskiego przewidywał: „Zgodne z porządkiem przewiezienia ludności niemieckiej. Trzy rządy uznają, że ludność niemiecka bądź jej część pozostała w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech musi zostać przewieziona do Niemiec. Są one zgodne co do tego, że każde tego rodzaju przewiezienie, które się odbędzie, powinno nastąpić w formie zgodnej z porządkiem i humanitarnej.”
Ten tak zwany transfer ludności był brutalnym i strasznym wypędzeniem milionów Niemców z ich zasiedziałej ojczyzny tylko dlatego, że byli Niemcami. W niemiecko - polskich zalecaniach co do treści podręczników szkolnych z 1976 r. przestępstwo to zostało określone jako „przesunięcia ludności (Bevolkerungsveschiebungen). Dziś używa się wyrażenia „czystki etniczne”.
Wypędzenie dotknęło bezpośrednio 3 121 000 Ślązaków. Federalny Urząd Statystyczny w Wiesbaden obliczył, że 386870 Ślązaków straciło życie przez zamordowanie, deportację i wypędzenie”. Z liczby tej wynika, że 12% wypędzonych zginęło. Poza tym jeszcze 81 000 ludności cywilnej straciło życie w trakcie działań wojennych (z tego 40 000 tylko we Wrocławiu.

„Umowa Zgorzelecka” i „Karta Niemców Wypędzonych z Ojczyzny”
W „Umowie Zgorzeleckiej”, którą 6 czerwca 1959 r. podpisały komunistyczne rządy „Niemieckiej Republiki Demokratycznej” i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, linia Odry i Nysy Łużyckiej została ogłoszona „granicą pokoju”
i uznana jako granica. Socjaldemokrata Paul Lobe oświadczył jako honorowy Prezydent Bundestagu, że „nikt nie ma prawa na podstawie własnej pełni władzy oddać kraj i ludzi lub prowadzić politykę rezygnacji. Współudział w określeniu linii Odry i Nysy Łużyckiej jako „nienaruszalnej” granicy wschodniej Niemiec do którego okazał się gotowy tzw. prowizoryczny rząd NRD, jest dowodem na zawstydzający posłuch tej instytucji wobec obcej władzy.”
W „Karcie Niemców Wypędzonych z Ojczyzny” z 5 sierpnia 1950 r. podpisanej przez wszystkich przedstawicieli wypędzonych (w imieniu Ślązaków swój podpis złożył dr Walter Rinke, założyciel Ziomkostwa Śląska) zostało wiążąco i uroczyście obwieszczone: „My wypędzeni z Ojczyzny rezygnujemy z zemsty i rewanżu. Czujemy się powołani do żądania, by prawo do ojczyzny zostało uznane i urzeczywistniona jako jedno z darowanych przez Boga praw podstawowych ludzkości.”

Umowy z lat 1952—1070
W art. 7 Umowy Niemieckiej (Deutschlandvertrag) z 1952/54 r., zawartej między trzema Mocarstwami Zachodnimi i Republiką Federalną Niemiec oświadcza się, „że istotnym celem ich wspólnej polityki jest regulacja w formie układu pokojowego dla całych Niemiec, swobodnie uzgodniona między Niemcami i ich byłymi przeciwnikami. Są one również zgodne co do tego, że ostateczne ustalenie niemieckich granic musi zostać odłożone do tej regulacji. Zawarta 7 grudnia 1970 r. w Warszawie umowa między Republiką Federalną Niemiec i Polską Rzeczpospolitą Ludową przedstawiana była z jednej strony jako akt modus vivendi, wyrzeczenia się przemocy i potwierdzenia status quo. z drugiej zaś strony - szczególnie przez Polską Rzeczpospolitą Ludową oraz pewne siły polityczne w Republice Federalnej Niemiec - jako akt uznania linii na Odrze i Nysie Łużyckiej za granicę państwową. We „wspólnej uchwale” z 17 maja 1972 niemiecki Bundestag wyraził się że: „te umowy (z Moskwą i z Warszawą) nie mogą poprzedzać umowno-pokojowej regulacji dla Niemiec i nie tworzą podstawy prawnej dla istniejących dziś granic” „List o Niemieckiej Jedności” jako cześć składowa Układów Wschodnich oraz orzeczenia Federalnego Sądu Konstytucyjnego {1973, 1975, 1983, 1987) wzmocniły niemiecką politykę w tym, że kwestia niemiecka łącznie z wolnościowo-demokratyczną decyzją co do umowy pokojowej i tym samym co do niemieckich granic jest otwarta.

1989/1990
Wraz z rozpadnięciem się Imperium sowiecko-rosyjskiego w roku 1989, z otwarciem 9 listopada 1989 r. muru dzielącego stolicę Berlin pojawiła się dla narodu niemieckiego i całych Niemiec nowa sytuacja. Jako wynik rozmów 2+4, które zakończone zostały w Moskwie 12 września 1990 r. „umową o końcowej regulacji w związku z Niemcami”, zanim niemiecki Bundestag mógł samodzielnie decydować, stwierdza się wiążąco: „Zjednoczone Niemcy i Rzeczpospolita Polska potwierdzają istniejącą między nimi granicę w wiążącej umowie prawa międzynarodowego.” Oświadczeniem tym poprzedzona została decyzja parlamentu niemieckiego. Poza tym prawo do samostanowienia całego niemieckiego narodu zostało zignorowane.

Zastrzeżenie praw (Rechtsverwahrung)
Uchwała Ziomkostwa Śląska z 7 kwietnia 1991 o ochranie praw mówi, że:
„Polska nie ma ani prawnego, ani historycznego, ani moralnego czy też politycznego roszczenia do tego kraju od stuleci należącego do Niemiec i przez Niemców zamieszkałego. Od 1945 trwająca integracja z obszarem państwa polskiego jest sprzeczna z prawem międzynarodowym. Wypędzenie Niemców z ich zasiedziałej Ojczyzny i wywłaszczenie niemieckiej ludności naruszają ogólnie uznane podstawowe zasady prawa międzynarodowego.
Ślązacy obstają przy swoich prawach i bronią się przed każdym naruszeniem bądź zniesieniem obowiązujących pozycji prawnych. Żądają oni pełnej realizacji prawa do samostanowienia i prawa do ojczyzny Domagają się oni zwrotu własności w naturze bądź w formie odszkodowania, które powinno obejmować również stracony czas użytkowania. Domagają się też zadośćuczynienia bezprawiu wypędzenia oraz wyrównania szkód nie tylko prawno-majątkowych (jak np. okaleczenie i zabójstwo setek tysięcy).
Dla Niemców pozostałych na Śląsku i dla ich potomstwa domagają się Ślązacy zachowania i potwierdzenia ich niemieckiego obywatelstwa oraz gwarancji ich praw ogólnoludzkich i mniejszościowych.”
Pytaniem jest, kto wyznaczył linię Odry i Nysy Łużyckiej jako granicę oraz z jakich powodów i od kiedy ona egzystuje? Linia ta wyznaczona gwałtem przez Jósefa Stalina została potwierdzona jako granica między Niemcami i Polską w tym momencie, w którym zawaliło się imperium sowiecko-rosyjskie rozciągnięte od Bałtyku do Morza Czarnego i do Władywostoku. Dziedzictwo Stalina przetrwało akurat tylko w linii na Odrze i Nysie Łużyckiej. Linia ta jest wprawdzie zgodnie z niemiecko-polską umową graniczną potwierdzona, jednak ani werbalnie, ani prawnie nie zostało wyrażone jej „uznanie” (Anerkennung).

Śląsk pozostaje naszym zadaniem
Pacta sunt servandar zawartych umów należy dotrzymywać, należy jednak dodać: sed sunt pacta injuriae, są to umowy sankcjonujące bezprawie. Kto potępia wypędzenie ludzi z ich ojczyzny, nie może przeciwko ludzkości zalegalizować skutków takiego wypędzenia chyba, że podnosi on wypędzenie do legitymowanej praktyki politycznej i prawno-międzynarodowe). Zgodnie z przyjętą w Helsinkach w 1975 r. Kartą Końcową KBWE istnieje szansa na „peaceful change”, na pokojową zmianę istniejącego stanu. Wypędzanie trwa tak długo, jak długo wypędzeni nie mogą zrobić użytku z ich prawa do ojczyzny. Ponieważ linia graniczna nad Odrą i Nysą Łużycką jest granicą otwartą między dwoma demokratycznymi sąsiadami, istnieje możliwość swobodnego przemieszczania się. My jesteśmy jedną śląską rodziną i dlatego spoczywa na nas szczególna odpowiedzialność za los i prawa naszych Ziomków w Ojczyźnie, którzy od 1990 r. mogą się organizować i zjednoczeni są w organizacji dachowej - Związku Niemieckich Towarzystw. Obecnie są oni reprezentowani przez czterech przedstawicieli w polskim Sejmie i jednym przedstawicielem w Senacie. Większość Niemców żyje na Górnym Śląsku (ok. 800 000).
Dla pozostałej przy Republice Federalnej Niemiec części Śląska, Konstytucja Saksońska stwierdza wyraźnie, że przy oficjalnych uroczystościach w śląskiej części Saksonii wywieszana będzie obok saksońskiej również śląska flaga.
„W poczuciu odpowiedzialności za Śląsk”, tak brzmi motto odbytego w Niemczech spotkania Ślązaków.

Wyciąg z prospektu „Słask” / Wydawca: Landsmannschaft Schlesien

Śląsk - kraj i ludzie
Przed Pierwszą Wojną Światową Śląsk obejmował 40319 km2 i był przez to nie tylko największą prowincją pruską, lecz przewyższał również pod względem wielkości wszystkie niepruskie państwa Rzeszy Niemieckiej z wyjątkiem Królestwa Bawarii.
Jego ludność liczyła w końcu 1905 r. 4,9 miliona mieszkańców.
Po Pierwszej Wojnie Światowej utracone zostały:
3733 km2 z 919 000 mieszkańców na rzecz Polski
316 km2 z 48 000 mieszkańców na rzecz Czechosłowacji.
Śląsk (tzn. czasowo oddzielone od siebie prowincje Dolnego i Górnego Śląska) obejmował wskutek tych zmian około 36300 km2, był więc ciągle jeszcze większy niż Niderlandy bądź Belgia i Luxemburg razem wzięte albo też dzisiejszy Kraj Federalny Badenia-Witembergia. W 1939 mieszkało na tym obszarze 4,6 miliona ludzi.

Przesiedleni Polacy, którzy późno przybyli do Zgorzelca, kiedy to domy i majątki byty już rozdzielone między nowych mieszkańców, wydają się w stosunku do Niemców i ich odwiedzin w Polsce bardziej otwarci niż ci, którzy mieli bezpośrednie korzyści z przesiedlenia. Ich złość na swoich sąsiadów, którzy na Wschodzie byli ubodzy, a tu nad Nysą „z dnia na dzień” stali się bogaci i wykorzystywali swoją nieoczekiwanie korzystną sytuację w stosunku do dotychczasowych przyjaciół, była łagodzona tym, iż to ci drudzy musieli obawiać się dawnych niemieckich właścicieli, których majątki przejęli.
Zgorzelanie snują często porównania z wysiedleńcami z Goerlitz i mówią o niesprawiedliwości, która została wyrządzona obu narodom. Niemieccy i polscy wysiedleńcy zostali ograbieni z ich domów, a tym samym z bezpieczeństwa i korzeni. Jedni żyli z nadzieją, że kiedyś wrócą, inni w strachu, czy będą mieli prawo zostać. Tymczasowość długo określała życie obu grup. Jednak w przypadku mieszkańców Zgorzelca niepewność trwała aż do lat 70-tych, a może nawet dłużej. Z tego względu nie odnawiano domów, w oknach nie zawieszano firan, nie kupowano mebli, nie budowano nic nowego. Tymczasem wielu mieszkańców Goerlitz tłumaczyło i nadal tłumaczy to zaniedbanie tym, że Polacy po prostu nie mają poczucia piękna i porządku. Mało osób zdaje sobie sprawę z faktu, że komunistyczna propaganda stale szerzyła „niemiecki rewizjonizm” po to, żeby legitymować swoją władzę, wprowadzała tym samym niepewność.

W Goerlitz zaskoczyła nas u wielu rozmówców silnie wykształcona śląska tożsamość. Regularne spotkania śląskie, księgarnia „Schlesische Schatztruhe” (Śląska Skarbnica) kultywują wspomnienia o utraconej ojczyźnie. Wypędzeni stanowią znaczącą część społeczności Goerlitz. Po wojnie wielu z nich zamierzało w Goerlitz tylko przeczekać, a potem wrócić do swojej ojczyzny na wschodzie. Jako że później okazało się to niemożliwe, Goerlitz stało się ich domem. Inni urodzili się tutaj, również ich rodziny pochodzą stąd. Poza tym mieszkają w Goerlitz ci, którzy przybyli po zjednoczeniu Niemiec, wśród nich wielu ze śląskimi korzeniami. Chcieli znów zamieszkać na Śląsku.

Mało osób zdaje sobie sprawę z faktu, że komunistyczna propaganda stale szerzyła „niemiecki rewizjonizm” po to, żeby legitymować swoją władzę, wprowadzała tym samym niepewność.

W Goerlitz zaskoczyła nas u wielu rozmówców silnie wykształcona śląska tożsamość. Regularne spotkania śląskie, księgarnia „Schlesische Schatztruhe” (Śląska Skarbnica) kultywują wspomnienia o utraconej ojczyźnie. Wypędzeni stanowią znaczącą część społeczności Goerlitz. Po wojnie wielu z nich zamierzało w Goerlitz tylko przeczekać, a potem wrócić do swojej ojczyzny na wschodzie. Jako że później okazało się to niemożliwe, Goerlitz stało się ich domem. Inni urodzili się tutaj, również ich rodziny pochodzą stąd. Poza tym mieszkają w Goerlitz ci, którzy przybyli po zjednoczeniu Niemiec, wśród nich wielu ze śląskimi korzeniami. Chcieli znów zamieszkać na Śląsku.