Na nowym wśród obcych
II wojna światowa na zawsze zmieniła Europę. W niektórych regionach, w tym na obecnym pograniczu polsko – niemieckim, doszło do całkowitej wymiany ludności. Dawni mieszkańcy zmuszeni zostali opuścić swoje ojcowizny. Zanim ruszyli na zachód, ostatni raz spojrzeli na miejsce, w którym na zawsze pozostanie zaklęte ich serce i pamięć. Opuszczone domy zajęli nowi właściciele – ci, którzy porzucić musieli gdzieś na wschodzie własną ojczyznę. Byli to ludzie, których z woli Stalina bezdusznie przegnano tysiące kilometrów ze wschodu na zachód.
Również z zachodu płynęła rzeka niedawnych niewolników, powracających z hitlerowskich kacetów, żołnierzy, jeńców, uciekinierów i emigrantów. Oni również szukali nowego miejsca dla siebie. Wielu z nich, przekroczywszy Nysę, w Zgorzelcu zakończyło swoją tułaczkę.
Jedni przybywali z obawami przed niepewnym jutrem, inni pozbawieni złudzeń - nie mając dokąd wracać. Tutaj szukali swojego El Dorado różnej maści szabrownicy i przemytnicy. Tu wreszcie dotarli ludzie poszukujący normalności – spokoju, stabilizacji, pracy, chleba, dachu nad głową. Czekała na nich nowa rzeczywistość – nacechowana nieuchwytną atmosferą końca i początku. Tak umarło przedmieście Görlitz Ost; tak narodziło się nowe miasto – Zgorzelice.
Wystawa w Muzeum Łużyckim ma na celu przybliżenie procesu kształtowania się Małej Ojczyzny Polaków przybyłych tuż po wojnie na teren powiatu zgorzeleckiego, którzy uprzednio swojej Małej Ojczyzny zostali pozbawieni. Chcemy pokazać przyczyny i skutki wielkich ruchów migracyjnych, które dotknęły miliony ludzi, ludzi bezdomnych, w najszerszym tego słowa znaczeniu. Być może wiele pytań znajdzie teraz swoje odpowiedzi - jakie troski towarzyszyły pierwszym Zgorzelczanom, z jakimi problemami stykali się w życiu codziennym? Czy znaleźli upragnioną normalność? Czy udało się im przywiązać do nowego miejsca zamieszkania, tak jak do dawnego, z którego zostali wygnani?

Tematyka wywiadów:
1. Pochodzenie rodziny.
- Skąd pochodziła? Gdzie mieszkali przed wojną?
- Jakie były losy wojenne rodziny?
2. Dlaczego zdecydowali się osiedlić na Ziemiach Zachodnich?
3. Przyjazd do Zgorzelca lub okolic.
- Skąd przyjechali?
- Jak wyglądała ich podróż?
- Kiedy przyjechali? Co ze sobą przywieźli?
4. Osiedlenie się.
- Czy mogli liczyć w pierwszym okresie na pomoc urzędników, PUR-u, wojska?
- Kto zdecydował gdzie zamieszkają?
- Co zastali w domu do którego się wprowadzili?
5. Życie w pierwszych latach powojennych.
- Jak wyglądały relacje z sąsiadami? Czy wzajemnie sobie pomagali?
- Czy odczuwali jakieś zagrożenie, np. ze strony Niemców, szabrowników, innych osadników?
-Czy odczuwało się powojenny chaos, trudności związane z budowaniem polskiego państwa na obcych ziemiach?
- Czy były trudności z zaopatrzeniem (żywnością, przedmiotami codziennego użytku, narzędziami rolniczymi, itp.)?
- Czy trudno się wówczas podróżowało?
- Czy czuli się od początku jak u siebie, czy spodziewali się raczej, że kolejne zmiany w polityce spowodują zwrot Dolnego Śląska Niemcom i konieczność ponownego przeniesienia się Polaków?
- Jak wyglądał wtedy dzień zwyczajny, powszedni, a jak świąteczny?
6. Relacje z Niemcami żołnierzami Armii Czerwonej.
- Czy Niemcy nadal mieszkali w miejscowości do której się wprowadzili?
- Jakie były wzajemne relacje Polaków i Niemców, czy odczuwało się wrogość, obojętność, sympatię?
- Jak w stosunku do Polaków i do Niemców odnosili się żołnierze radzieccy? Czy z powodu żołnierzy były jakieś problemy? Czy stwarzali zagrożenie?
- Jak przeprowadzone zostały wysiedlenia Niemców i co się wówczas o tym mówiło?
7. Polityka.
- Czy z biegiem lat odczuwało się zmiany polityczne zachodzące w kraju? Jak je przyjmowano?
- Czy widoczne były represje z powodów politycznych, skierowane np. przeciwko księżom, osobom „niepokornym”, itp.?
- Czy odczuwało się ograniczenia spowodowane zamieszkaniem w strefie nadgranicznej?
8. Pamiątki, dokumenty, fotografie, spisane lub nagrane wspomnienia z tego okresu.